Şeftali ve nektarinin Türkiye sevgisi

Şeftali (Prunus persica L. Batsch) ve onun bir varyetesi olan nektarinin (Prunus persica var. nucipersica Schneid.) anavatanı Çin olup, yetiştiriciliği dünyanın birçok bölgesinde ve farklı ekolojilerde taze meyve ve meyve suyu tüketimi için yapılmaktadır. Şeftali, 25-45 kuzey ve güney enlem dereceleri arasında yetiştirilmektedir. Şeftali Orta Asya’nın yüksek dağları üzerinden eski göç yolu ile Buhara Keşmir ve İran’a gelmiş oradan da Anadolu yoluyla Avrupa’ya yayılmıştır. Daha sonra Yunanistan Fransa ve İspanya’ya, 16. yüzyılın sonlarında da Amerika’ya götürülmüştür. Şeftali tomurcukları dinlenmede iken -23ºC, -36ºC arasındaki düşük sıcaklıklara dayanabilmektedir. Türkiye’nin 2018 yılındaki şeftali üretimi 789.457 tondur (TÜİK, 2018). Dünya şeftali üretimi incelendiğinde, Çin’in 14.294.973 ton üretimle 24.665.205 ton olan dünya şeftali üretiminin yarıdan fazlasını üreterek birinci sırayı aldığı görülmektedir.  Çin’i 1.799.685 tonla İspanya, 1.250.721 tonla İtalya, 938.000 tonla Yunanistan, 775.189 tonla ABD, 771.459 tonla Türkiye ve 422.365 tonla İran izlemektedir (FAO, 2017). 

Türkiye, yıllar içerisinde gerek dünya gerekse Akdeniz ülkeleri arasında şeftali yetiştiriciliği bakımından oldukça büyük gelişme göstermiştir. Çukurova’da ilk şeftali-nektarin adaptasyon çalışmaları Prof. Dr. N. Kaşka ve Prof. Dr.. A.Küden tarafından 1988 yılında yapılmıştır. Türkiye’de Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan birkaç il dışında hemen her yerde şeftali ve nektarin yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Çukurova Üniversitesi’nin 1987-1998 yılları arasında Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde yürüttüğü GAP projesi ile bu bölgede şeftali yetiştiriciliği başlamıştır. Yine Çukurova Üniversitesi’nin KKTC Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı ile ortak yürüttüğü TAGEP projeleri kapsamında 2000 yılından itibaren Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde de şeftali, kayısı, erik, badem ve elma gibi birçok meyve türünün yetiştiriciliği artmıştır. Orta Karadeniz Bölgesi’nde kısmen, İç Anadolu’da geçit bölgeleri ve Göller Bölgesi’nde de yetiştiricilik yapılmaktadır. 

Çizelge 1. Türkiye’de şeftali ağaç sayısı ve üretim miktarı

TÜİK, 2019

Şeftali yetiştiriciliğinde en önemli 3 bölge olgunlaşma zamanları bakımından birbirini izlemektedir. Bunlar, Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgeleri’dir. Şeftali ve nektarin çeşitleri önce Akdeniz Bölgesinde Nisan sonu-Mayıs başında olgunlaşmaya başlamaktadır. Bu bölgeyi Haziran ayında Ege Bölgesi (Haziran ve Temmuz) ve 10-20 Ağustosta da Marmara Bölgesi izlemektedir.  Ekim ayının 20’sine kadar ülkemizde ve özellikle Toros Dağları’nın 1200-1500 m yüksek kesimlerinde şeftali hasadı devam etmektedir. Akdeniz Bölgesi’nde erkencilik avantajından yararlanarak örtüaltı şeftali-nektarin yetiştiriciliği ihracatta stratejik bir önem taşımaktadır. Türkiye’de şeftali ağaç sayısı ve üretim miktarı Çizelge 1’de verilmiştir. Bu verilere göre, ağaç sayısı ve üretim değerleri 2009 yılında 547.219 ton olan şeftali üretimi 2018 yılında 789.457 tona çıkmıştır. Bu artışta Akdeniz Bölgesi’nin ve bu bölgede yapılan örtüaltı sert çekirdekli meyve yetiştiriciliğinin payı büyüktür.